Krivelj - naselje za sva vremena

Prostor koji u današnje vreme nosi naziv Krivelj još u najstarija vremena je bio ljudsko stanište. Postoji atestirano oko deset takvih lokacija iz neolita, čak sa značajnim arheološkim nalazima. Na to se nadovezuju nalazi u vezi sa metalurgijom bakra. Arheološki lokalitet iz vremena eneolita Čoku lu Balaš ima srpski značaj; tu su otkriveni nesumnjivi tragovi radionice za izradu bakarnih predmeta. To naziranje ljudskog bitisanja završilo se rimskom vilom rustikom iz III do IV veka naše ere. Ako ove činjenice svedoče o postojanju i građenju u prošlosti, moderni razvoj u sadašnjosti je često razgrađivao takve poruke iz tame proteklog vremena. To se upravo desilo sa pomenutom vilom rustikom, sa njenim podnim grejanjem - hipokaustom, sa ostavom za zrnastu hranu -verovatno za pšenicu ili proso. Njih je trajno sahranio kriveljski kop, kao i dobar deo ovog atraktivnog prostora. Srećom, svedočanstva su tu. Pre svega Dijana sa jabukom, koja je u današnje vreme sakrivena iza vlaškog hristijaniziranog naziva Sandzaiana (od lat. Sancta Diana), zatim balansna vaga sa označenim tegovima, koji bi mogli da svedoče o rimskom staništu kao punktu za sakupljanje plemenitih metala. Jezik čuva ponekad ono što ljudski um potiskuje u svoje tajne škrinje. Slovenska osnova naziva Krivelj može se tako pretvoriti u etimološki izraz romanskih govora, kao segment spomeničkog blaga ovdašnjeg vlaškog jezika. Zato možemo da zamislimo fascinaciju jezikom na primeru tri naselja, tri prirodno obdarena prostora sa tri imena, istog značenja, Bor(eas) kod starih Grka, Kri(vac) kod starih Vlaha i u novije doba Gor(njak) govore o interesantnom pravcu koji označava severni vetar -severac. Pravac gde su rude bakra, zlata, srebra i druge. Gde su danas Bor, Krivelj, Gornjane. Tako se mogu pomiriti romanski i slovenski ojkonimi i objasniti njihovo približavanje i kalkovi. Taj vetar na narodnom rumunskom govoru može da se sklopi i u jednu legendu koja se pamti u tri kriveljska roda, čiji su rodonačelnici bili Bogdan, Ćosa i Radul. Oni su morali da napuste rodni kraj oko Arada, tačnije selo Alimof, krajem sedamnaestog ili početkom osamnaestog veka. Bili su austrijski »osuđeni (sudic)«, tj. prebeglice - u očima vlasti »krivci«. I to može da služi etimološkom razrešenju naziva Krivelj. Kao svoje odmorište daleko od puteva, izabrali su kriveljsku Banjicu. Dok su se odmarali, u duplju drveta u čijem su hladu bili sa svojim porodicama, smestio se jak roj pčela. Do večeri je duplja bila napunjena medom. To je bio dobar znak. Još više su se ohrabrili što je u reci, koja je proticala u blizini, bilo dovoljno da zagrabe kotlićem i da izvuku dovoljno riba za večeru. Odlučili su da se ovde trajno nastane. Izrojili su se u tri velike familije, dok ih troimeni severac nije rasejao i na druge strane - ne uvek njihovom voljom, niti po sopstvenom izboru. Priča ponovo ostavlja poruku za buduće generacije. Treba je tek rastumačiti do kraja. U svakom slučaju Krivelj(ac) je kao naselje bio poznato sedamdesetih godina XVI veka u turskim tefterima, dok je kod Austrijanaca u XVIII veku njegovo ime Kriwit. Kao i njegovi počeci i buduća sudbina, sve je i dalje pod velom još uvek nedokučene tajne. Nešto što je njegovo posebno bogatsvo bili su, a to su i danas, njegovi meštani - Kriveljani, po rođenju i stremljenju. Retku etnološku vrednost predstavlja i staro kriveljsko groblje, sa kamenim spomenicima zvanim »preslica«, ukrašenim bogatim motivima kultne sadržine, originalnih likovnih rešenja. Kao i za sve drugo što potiče iz davnina, i za ovo groblje vezana je legenda, po kojoj su u njemu sahranjivani samo članovi onih familija koje slave Svetog Jovana Krstitelja.

Moderno doba za Krivelj počinje sa prisajedinjenjem ovih krajeva Srbiji 1833. godine. Devetnaest godina posle toga Krivelj ima svoju školu, iza toga i čitaonicu. Trebalo je da prođe još dvadeset godina pa da se izgradi crkva, kao i da počne njegov ubrzani rast kao tranzitnog mesta. Već 1878. godine dobija svoja crkvena zvona, luksuzno izlivena, Već 1882. godine školovani slikar radi prestone ikone za četiri dukata. Trgovački sloj ove buduće varošice unosi u lokalni život novine koje počinju da deluju i na druge meštane. Krivelj je, doduše, nešto smanjen j u odnosu na granice do 1864. godine, jer se njegov bivši katun Bor osamostalio 13. decembra te godine i dobio je status nove opštine. O veličini i značaju kriveljske opštine govori i podatak da je u vreme postojanja narodne vojske u Kneževini Srbiji, po broju vojnih obveznika u Crnorečkom okrugu među 35 naselja na petom mestu. Redosled prvih je bio - Podgorac, Veliki Izvor, Zaječar, Zlot, Krivelj itd. Krivelj je dobio status varošice još 1910. godine, kao prvo naselje sa teritorije današnje borske opštine. Snagu Krivelja istrošili su ratovi. Veliki broj poginulih u obe velike kalvarije oslabile su njegov ljudski potencijal. Majke su počele da rađaju manje dece. Počela je era demografskog posrtanja i pada. Varošici Krivelju lome kičmu i nacionalizacije i konfiskacije. U tom vihoru ostaje bez mnogih svojih prvaka. Trebalo je da prođu decenije da se ponovo dokazuje da iver ne odskače daleko od klade. Kada svi ćute Krivelj ne ćuti i ne savija se ćutke. Industrijski razvoj Bora desetkuje okolna sela. To ne zaobilazi ni Krivelj. Sputavaju se njegove tradicionalne delatnosti. Škola donosi ali i odnosi, jer Krivelj ostaje bez mnogih svojih žitelja koji odlaze u grad. Nad ovu sredinu se nadvija i druga nevolja. Prostorna i ekološka destrukcija. Njegova odsutna »deca« ga ne zaboravljaju. Odazivaju se pozivu da se stvori platforma za ostanak i opstanak Krivelja tamo gde je i započeo svoj život. Biizu izvorišta Banjica. Voda je život bez nje se ne može. U sudaru sa lakomim opštim interesom, Kriveljani se brane prostornim planom, jedinim koji je zaživeo u sve tri Jugoslavije. Koliko je to dobro ili loše proceniće se u vremenu koje je pred nama. Od tuđih ekonomskih zabluda. Kriveljani će se izlečiti novim početkom. Na svom ugaru i svojoj strnjici. Ko nije shvatio, izabrao je teži put.

Korišćenje zemljišta egzistira u uslovima prirodne vrednosti tla (gro teritorije KO Krivelj je 5, 6. i 7. klase) i ekološkog zagađenja vode, zemlje i vazduha od strane industrijskih postrojenja RTB-a. Taj konflikt interesa prljavih tehnologija i poljoprivrede i danas traje. U prošlosti to je dovelo do prve ekološke bune u Evropi od O6. maja do 04. juna 1935, godine . U sadašnjosti to je iznedrilo prostorni plan za KO Krivelj (1O.3OO ha) koji se uz mnoge teškoće sprovodi. U tako složenim uslovima opstaju tradicionalne delatnosti, zahvaljujući upornosti i volji Kriveljana, koji sa malih parcela uspevaju da izvuku maksjmum prinosa.

Fudbalski klub u Krivelju osnovan je pre 55 godina. Najveći uspeh postigao je u jesenjem delu prvenstva 1993. godine, kada je bio prvi u I regionalnoj ligi, ispred "Sloge" iz Despotovca i "Brodoremonta" iz Kladova. Nakon ovog uspeha dolazi do odliva igrača i njihovog odlaska u druge klubove čime je uslovljen pad iz Regionalne u Timočku ligu a zatim u ligu Borskog okruga gde se i danas nalazi. Pri školi radi Rukometni klub pionira koji je na ovogodišnjem takmičenju zauzeo prvo mesto u Opštini.

Krivelj je selo razuđenog tipa koje se prostire po površini od 10.300 ha, graniči se sa opštinama Majđanpek i Žagubca. U svom sastavu ima 12 reona, j po zadnjem popisu iz 2002. godine ima 635 domaćinstava i 1380 stanovnika. Stanovništvo koje se nekad isključivo bavilo zemljoradnjom i stočarstvom, sa razvojem rudarstva na području Bora i Krivelja se delom preorjentisalo na industriju. Samo na području MZ Krivelj nalaze se tri rudnika i to: Rudnik bakra »Veliki Krivelj«, »Cerovo« i »Kamenolom« - Kriveljski kamen, kao i Flotacija i flotacijsko jalovište, Transportni sistem i rudničke deponije. U selu postoji osnovna škola, seoska biblioteka, seoska ambulanta (opšta zubna), jedna samoposluga, jedna privatna prodavnica, crkva Sv. Trojice, veterinarska stanica, penzionerski klub, pošta, mesna kancelarija. Zbog proširenja rudarskih aktivnosti na području MZ došlo je do problema zbog umanjenja obradivog zemljišta, zagađenja životne sredine, preseljenja domaćinstava na novu lokaciju »Banjica«, problema nedostatka vode. To je uslovilo aktivnosti na izgradnji vodovoda za celo područje katastarske opštine Krivelj i posebnog angažovanja u borbi na zaštiti životne sredine. Na tom ekološkom planu Kriveljani drže primat u borskoj opštini za zadnjih 67 godina, još od ekološke bune 1935. godine, od 6. maja do 4. juna. U cilju rešavanja navedenih problema urađen je Prostorni plan za KO Krivelj, sa preseljenjem ugroženih domaćinstava u novo naselje "Banjica", zatim sa nadoknadom obradivog zemljišta "metar kvadratni za metar kvadratni" na veoma plodnoj lokaciji "Džanovo polje". To je dalo poseban impuls za nastavak tradicionalnih poljoprivrednih delatnosti. Danas je to veoma značajno za dalji opstanak Krivelja, jer se iluzija o nepresušnom rudnom bogatstvu potpuno otanjila, pa je selo počelo da se vraća selu. Ostvarile su se prognoze interdistiplinarnog tima kriveljskih intelektualaca, njih 35, koji su postavili osnove za izradu Prostornog plana za KO Krivelj 1990/1991. god. Principi gradnje novog naselja kao »Švedskog sela«, sadašnja gradnja vodovoda dužine 260.000 m - posejani su na opisani način, a njihova realizacija u današnje vreme je rezultat sloge kriveljskog kolektiva. Možda je interesantno da se podvuče da je mobilizacija izvršena pre svega zbog vodosnabdevanja celog prostora KO. U periodu između dva maja urađeno je i sledeće: iz sredstava donacija kosi krov na osnovnoj školi u vrednosti od 130.000 DM, asfaltirano igralište za male sportove, zamena prozora na ogranku matične škole Krivelj - zgrada u Bučju, prekidne komore i jedan rezervoar od 100 metara kubnih na vodovodnoj mreži, završeni objekti za 5 domaćinstava koja su i preseljena, nasipani reonski putevi sa 800 kubika rizle u dužini od 10 kilometara. U ovoj godini obeleženi su jubileji : 130 godina od osnivanja biblioteke i 150 godina od rada škole.

Bez prethodne priče ne može se razumeti nijedan današnji kriveljski bilans. Da sve nije išlo kako je opisano priča bi bila bez sadržaja. Krivelj je smogao snage da uradi desetine kilometara vodovoda, izgradio je rezervoare za distribuciju i izjednačavanje distribucije pitke vode, škola je dovedena do današnjeg izgleda i sadržaja, kriveljska deca idu na republička i druga takmičenja.,.Pa ipak, može i više i bolje! Istrajavanje u vremenu i prostoru obavezuje, ispit je pred nama. Položićemo ga, ako smo to i zaslužili! Rad i predanost radu - to je kriveljska deviza. Sticanje je važno, ali ako duh napusti telo, da li je takav rasplet vredan truda?! Deo ove priče je priča o duhovnom bogatstvu na koje se treba stalno osvrtati, koje treba sačuvati. Jezik je ta duša, Celo naše nasleđe izvire i uvire u jezik - kada ima šta da se kaže i kada se nauči kako i gde da se kazuje ono pravo. Taj trud nije presahnuo ni ove godine. Tako će biti i ubuduće?